روش کوددهی در مدیریت تغذیه گیاهان اهمیت زیادی دارد. کوددهی باید به گونه‌ای باشد که عناصر مورد نیاز گیاه به شکل مناسب و در زمان مورد نظر در اختیار گیاه قرار گیرد.

روش کوددهی به عوامل مختلفی نظیر نوع کود(آلی، شیمیایی، زیستی)، حالت کود(جامد، مایع، گاز)، نوع گیاه، هدف از کود دهی(تقویت گیاه یا برطرف کردن کمبود) و زمان کوددهی( قبل از کاشت، درحین کاشت، پس از رویش) بستگی دارد.

انواع روش های کوددهی گیاهان ؟

مصرف کودها در زراعت به روشهای مختلفی انجام می‌شود که عبارتند از: روش پخش سطحی، روش ماشینهای کودپاش و کودکار، محلول‌پاشی کود، کود آبیاری،کوددهی به روش نواری،چالکود و تزریق به درخت

1- روش کوددهی پخش سطحی

پاشیدن کود در سطح خاک یا مزرعه، قدیمی ترین، ساده ترین و ارزانترین روش مصرف کود است که در حال حاضر هم برخی از کشاورزان از این روش استفاده میکنند. این روش در مورد کودهای شیمیایی به دلایل مختلف مورد تأیید کارشناسان کشاورزی نمی باشد.

در این روش، کود در سطح خاک پخش میشود. عمل پخش کردن کود میتواند قبل یا بعد از کاشت انجام گیرد. کود پاشیده شده قبل از کاشت با دیسک، یا کولتیواتور با خاک مخلوط یا با گاوآهن زیر خاک میکنند.

در صورت پراکندن کود پس از سبز شدن گیاه بلافاصله با انجام آبیاری، آن را به ناحیه ریشه می رسانند.

پخش سطحی کود اوره در مزرعه برنج

2- کوددهی همراه با آب آبیاری(کود آب)

کود آبیاری عبارت است از افزودن کود به آب آبیاری به منظور تأمین همزمان آب و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه. از فواید کود آبیاری میتوان به امکان به کارگیری مقدار مورد نیاز کود با کمترین تلفات و بهترین زمان در طی دوره رشد گیاه اشاره کرد.

در این روش کوددهی، عناصر غذایی به صورت یکنواخت در منطقه پراکنش ریشه ها پخش میگردد که این امر سبب افزایش کارایی و کاهش مصرف کود می شود. کاهش هزینه ای تولید، کاهش آبشویی کود از منطقه ریشه و کاهش آلودگی آب های زیر زمینی از دیگر محاسن مصرف کود با سیستم آبیاری قطره ای است.

محاسن کود آبیاری

در روش کود آبیاری امکان به کار گیری مقدار مورد نیاز کود با کمترین تلفات و در بهترین زمان در طی دوره رشد گیاه وجود دارد. در مقایسه با روش های رایج کوددهی که مقداری از نیاز غذایی گیاه قبل از کاشت و بقیه نیز به صورت سرک در طی دو یا چند نوبت در دوره رشد استفاده می شود.

در واقع در روش کود آبیاری به جای مصرف مقادیر بیشتر کود به ویژه در ابتدای فصل امکان تامین نیاز گیاه در طول دوره رشد با مقدار کمتر کود وجود دارد. برای تامین نیاز واقعی محصول براساس مراحل فیزیولوژیکی بیشترین عملکرد و بهترین کیفیت لازم است آگاهی داشت.

دیگر محاسن این روش کوددهی

در روش کود آبیاری عناصر غذایی به طور یکنواخت در منطقه مرطوب ریشه جایی که ریشه های فعال گسترش دارد پخش می شود. این امر سبب افزایش کارایی کوددهی و کاهش مقدار کود مصرفی می شود.

کم شدن هزینه های تولید کاهش آبشویی کود از منطقه ریشه و در نتیجه کاهش آلودگی آب های زیرزمینی از محاسن کود آبیاری می باشد.

یکی از محاسن کود آبیاری صرفه جویی در مصرف انرژی و هزینه های کارگری است. درمورد برخی از محصولات زراعی که امکان وارد شدن کارگر یا تجهیزات کودپاشی به مزرعه در طول دوره رشد وجود ندارد، کود آبیاری می تواند برای برطرف کردن نیاز غذایی گیاه استفاده شود. در کود آبیاری این امکان وجود دارد که کودهای قابل تخلیط یک باره مصرف شود.

کود آبیاری روش مناسبی برای عناصر کم مصرف است زیرا معمولا مقادیر بسیار کم این کودها مصرف شده در نتیجه توزیع یکنواخت آن در سیستم های کوددهی رایج مشکل است.

در روش کود آبیاری برخلاف تغذیه برگی، برگ ها خیس نشده احتمال سوختگی آنها و شیوع بیماری های قارچی کمتر است. به طور کلی به کارگیری کودهای شیمیایی همراه با آب ابیاری در سیستم های قطره ای رایج است.

توصیه هایی برای کود آبیاری

برای موثر واقع شدن کود آبیاری ،شناخت بهتر وضعیت گیاه (مثلا نیاز غذایی و الگوی توسعه ریشه)، شیمی خاک (حلالیت و پویایی عناصر غذایی)، شیمی کود (قابلیت اختلاط ، رسوب، انعقاد و خاصیت خورندگی) و کیفیت اب آبیاری (مثلا PH ) لازم است.

حلالیت کودها : یکی از پیش نیازها در روش کوددهی آبیاری این است که کود مصرفی کاملا در آب آبیاری حل شود.

نیترات آمونیوم، کلرید پتاسیم، اوره، مونو فسفات آمونیوم و مونو پتاسیم فسفات  از کودهای قابل استفاده همراه با آب آبیاری هستند.

حلالیت کودها به دما بستگی دارد. محلول های کودی ذخیره شده در پاییز با کاهش دما رسوب می کند. بنابراین توصیه می شود برای ذخیره این محلول ها طی فصول سرد از غلظت های کم و رقیق آن ها استفاده کرد.

کیفیت آب آبیاری: بسیاری از منابع آب آبیاری در کشور سختی افزوده ای داشته، حاوی غلظت زیاد کلسیم ، منیزیم و بیکربنات است. معمولا واکنش این آب ها قلیایی و حدود 7 تا بیش از 8 می باشد. برهمکنش این آب ها با کودهای شیمیایی سبب بروز مشکلات متعدد نظیر رسوب در مخزن کود و مسدود شدن قطره چکان ها و صافی های سیستم می شود.

افزودن کودهای سولفات دار به آب های حاوی کلسیم و بیکربنات زیاد سبب رسوب سولفات کلسیم و به دنبال آن مسدود شدن قطره چکان ها می شود. مصرف اوره نیز با افزایش PH و به دنبال آن رسوب کربنات کلسیم همراه است.

3- ماشین‌های کودپاش و کودکار

منظور از کود دهی، در دسترس قرار دادن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در طول دوره رشد است و به ماشین هایی که کود را در موقعیت مناسب و قابل جذب برای گیاه قرار میدهند؛ ماشینهای کودکار میگویند. کودها به اشکال جامد، مایع و گاز تولید میشوند.

به همین منظور، بر حسب نوع گیاه و شکل کود، انواع مختلفی از ماشین های کود دهی ساخته شده اند. این ماشین ها کود را به روش های زیر پخش و یا در خاک قرار میدهند:
الف) پخش کردن: این ماشینها، کودهای جامد یا مایع را روی سطح خاک پخش کرده و در صورت نیاز با سایر ادوات مانند پنجه یا دیسک  کود را زیر خاک میکنند.
ب) قرار دادن: برخی دستگاهها، هم زمان با کاشت بذر، کود را نیز در داخل خاک قرار میدهند؛ در این حالت کود با فاصله چند سانتیمتری در کنار یا زیر بذر قرار میگیرد.
معمولاً برای کودهای دامی از دستگاه کودپاش و مایع پاش و برای کودهای شیمیایی از دستگاههای کودپاش دورانی(سانتریفیوژ)، کودکار- بذرکار، کودکار- فاروئر استفاده میشود. که در ادامه توضیح داده میشود.

4- کودهی به روش محلولپاشی (تغذیه برگی)

محلول پاشی روی گیاهان که اصطلاحاً تغذیه برگی نامیده میشود، در برخی موارد از مصرف کود در خاک بهتر و مفیدتر است .

محلول پاشی عمدتاً در زمانی که شرایط خاک نامناسب باشد و همچنین به منظور برطرف کردن سریع علایم کمبود، روی گیاه انجام میشود. این روش بیشتر در مورد کودهای کم مصرف کاربرد دارد. به این منظور کود را در آب حل نموده، سپس با محلول پاشها(سمپاش ها) روی برگها میپاشند.

عناصری مانند نیتروژن، آهن، منگنز، روی و مس از طریق برگ به راحتی جذب میشوند. برای محلول پاشی به طور عمومی از سمپاش ها استفاده میشود. ساختمان سمپاش ها بسته به ساده یا پیشرفته بودن، شامل یک محزن، همزن، شیر تنظیم فشار یا سوپاپ اطمینان، فشار سنج، پمپ، صافی ها، لوله های فلزی و لاستیکی، سوپاپ یا شیرهای کنترل جریان محلول، نازل ها یا افشانک ها و لانس میباشد.

سمپاش ها در اندازه ها و ابعادهای مختلف ساخته می شوند. در سطوح کوچک از سمپاش های دستی و پشتی (موتوری و غیرموتوری) استفاده میشود. در زراعت های وسیع از انواع سمپاش های چرخدار و سمپاش های تراکتوری استفاده میگردد.

محلول پاشی کودهای ریز مغزی روی درختان میوه

مواقعی که محلول پاشی برگی توصیه می شود :

الف) پایین بودن قابلیت استفاده از عناصر در خاک

یکی از عوامل کمبود عناصر غذایی به ویژه عناصر کم مصرف در خاک، پایین بودن قابلیت استفاده و جذب عناصر در خاک است.

در مناطق خشک و نیمه خشک کاهش رطوبت لایه سطحی خاک در طی دوره رشد گیاه سبب خشک شدن ریشه های گیاه و کاهش جذب عناصر غذایی به وسیله گیاه می شود.

در این شرایط مصرف خاکی برخی عناصر مثل پتاسیم، فسفر و عناصر کم مصرف که در خاک غیر پویا هستند کارایی پایینی دارد. بنابراین برای برطرف کردن نیاز گیاه به عناصر غذایی و افزایش عملکرد و کیفیت محصول در این مناطق تغذیه برگی مفید و موثر است.

درخاک های آهکی ایران به دلیل PH و درصد آهک بالا و مصرف بیش از اندازه کودهای فسفردار، قابلیت استفاده عناصر کم مصرف مثل آهن و روی کم است.

به طوری که با وجود بالا بودن مقدار کل این عناصر در خاک کمبود این عناصر در بسیاری از خاک های مناطق مرکزی کشور گسترش دارد.

ب) پایین بودن فعالیت ریشه در مرحله زایشی و تولید میوه

در طی مرحله زایشی به دلیل رقابت اندام های زایشی (دانه و میوه) با ریشه ها برای جذب هیدرات های کربن فعالیت ریشه ها کاهش می یابد و در پی آن نیز جذب عناصر غذایی کم می شود.

با تغذیه برگی در این مرحله از رشد گیاه ، رقابت ریشه و شاخسار کاهش می یابد. در بقولات تثبیت کننده نیتروژن رقابت ریشه و دانه برای جذب هیدرات های کربن سبب کاهش رشد گره های ریشه و در پی آن کاهش عملکرد می شود.

پاشیدن محلول اوره یا اوره به همراه ساکارز در زمان پرشدن دانه ها سبب افزایش عملکرد سویا می شود.

پ) محلول پاشی با هدف بهبود کیفیت محصولات کشاورزی

محلول پاشی نیتروژن، روی و آهن در مراحل پایانی رشد و نموغلات سبب افزایش پروتئین و غلظت روی و آهن دانه می شود. بنابراین محلولپاشی عناصر غذایی در اواخر دوره رشد غلات یعنی زمانی که برگ ها هنوز زرد نشده اند تاثیر خوبی در بهبود کیفیت دانه غلات دارد.

5-روش کوددهی نواری

در ایــن روش ، کود به صورت نواری به عرض ۵-۲ ســانتی متر در یک یا دو ســمت و زیر بذر ( ۳ تا ۱۰ سانتی متر در پهلو و ۵ تا ۸ سانتی متر در زیر) قرار می دهند.

این روش کوددهی بیشتر در کاشت گیاهــان وجینــی و یا کشــت های ردیفی به کار مــی رود . عمل کوددهی نواری بــا کودکار انجام می گیرد. کودپاشی نواری همزمان با بذرکاری گیاهان وجینی انجام می گیرد. دستگاه کودپاش معمولا قبل از بذر کار واقع است.

در کشت مسطح، قرار دادن کود به صورت نواری با دستگاهی انجام می گیرد که شامل یک مخزن کود، یک لوله انتقال کود و وسائل شیار دادن خاک است . در کشت جوی و پشته ای ، کود روی زمین ریخته می شود و توسط شیارسازی که در جلو ردیف کار واقع است در زیر پشته مدفون می گردد.

نکته : نواری قرار دادن کودهائی که به سرعت در خاک تثبیت می شوند مانند کودهای فسفره باعث می شود که سطح تماس کود با خاک کمتر باشد و تثبیت کمتری به وقوع پیوندد و افزایش اثر بخشی کودهای فسفره در این روش چندین برابر روش پراکندن می باشد.

نکته : هر چه مقدار کود مصرفی زیادتر، کود محلول تر، بافت خاک درشت تر و یا حساسیت محصول به کود زیادتر باشد، فاصله بین بذر و نوار کود را بیشتر و عرض نوار کود زیادتر می گردد.

6 -کوددهی به روش چالکود

روش  کوددهی  دیگر روش جایگذاری و یا همان چالکود است که نسبت به پخش سطحی مزایای بیشتری دارد.بسته به اندازه درخت تعدادی چاله دور درخت حفر می کنیم که ابعاد آن ۴۰*۵۰ سانتی متر بوده و توسط کود پر می شود.تعداد چاله ها ۲ تا ۵ عدد است. و زمان مناسب جهت کوددهی اواخر زمستان است.

7-تزریق کود به درخت

روشهای متداول مصرف خاکی یا محلول پاشی عناصر کودی برای تغذیه مطلوب گیاهان خصوصاً در مورد ریزمغذی‌هایی مانند آهن، روی و… همواره با محدودیتهای مختلفی رو به رو بوده است.

از محدودیتهای مصرف محلول پاشی می توان به احتمال گياهسوزي، پراكنـده شـدن محلـول در هوا، جذب كمتر كود از طريق اندامهاي هوايي اشاره کرد. و از محدودیتهای روش مصرف خاکی تثبیت، شستشو ، بر هم كنش بعضـي از عناصـر غذايي در جهت كاهش جذب آنها، آهك زياد، عدم تهويـه كـافي.

در بعضي از باغ ها به دليل آبياري زياد ممكن است كارآيي مصـرف كـود را كاهش دهند. همينطور گستردگي زياد ريشه ها در حجم وسـيعي از خاك و عدم امكان رساندن تمام كود مصرف شـده بـه ريشـه هـا و در نهايت آلودگي خاك را ميتوان ذكر كـرد.

در حـاليكـه روش تزريـق کود روش جديدي ميباشد كه در آن حجم كمتري از مواد غذايي با كمترين تلفات و خسارتهاي زيست محيطي، به كار رفته و تمام مواد تزريق شده نيز وارد گياه ميشود.

روش تزريق درخت (Tree injection) در آمريکا ۵۰ سال قدمت دارد. امروزه يکي از روش هاي موثر در صنعت کشاورزي دنيا، تزريق ترکيبات حاوي عناصر غذايي به تنه درختان است که کمبود ريز مغذي ها در گیاه را با فاصله زماني ۳ تا ۵ سال برطرف مي کند. در واقع با استفاده از روش تزريق تنه مي توان بسياري از مشکلات تغذيه اي، بيماري ها و آفات در درختان را با حداقل صدمات زيست محيطي از بين برد.

با اين حال اين روش در کشور ما بسيار نوپا می باشد. بطور کلی به کمک این روش علاوه بر عناصر غذایی برخی سموم، آنتی‌بیوتیک‌ها و اسانس‌ها را می‌توان به داخل تنه درخت تزریق کرد.

این روش در امر مبارزه با آفات و تأمین نیازهای غذایی مفید است. در این روش با استفاده از تزریق اسانس‌ها کیفیت محصول افزایش پیدا می کند.

از جمله کاربردهای روش تزریق می تواند در رفع کلروز آهن در سیب، گلابی، به و سایر درختان و رفع کمبود روی و  بور و نیز کنترل بعضی از بیماریهای آوندی و… نام برد. البته زمان تزریق نیز مهم می باشد به طور مثال تزریق مواد غذایی غیر متحرک مثل آهن که کمبود آن در بین برگهای جدید دیده می شود بایستی در اوایل فصل قبل از شروع رشد رویشی و یا در پاییز ( آخر فصل رشد رویش ) تزریق شود.

شرایط خاکی ایران

با توجه به اين که در مناطق مختلف کشورمان ایران خاک هاي قليايي، آهکي و اسيدي می باشند و همچنين به علت صدمه ديدن ريشه ها طي چند دوره متوالي، درخت با فقر مواد غذايي مواجه است، که در اين شرايط يک نوبت تزريق تنه بسيار مفيد است و درخت را دوباره به زندگي بر مي گرداند.

به عنوان مثال شرایط خاک در ایجاد کلروز در گیاهان تاثیر بسیار زیادی دارد. اگر خاک آهکی باشد و PH خاک بالا باشد و همچنین وضعیت تهویه نامناسب باشد شرایط برای تشدید کمبود آهن در گیاه و بروز آن را فراهم می کند.

به عبارت دیگر درخت به شدت رو به زردی و کلروز می‌رود. در این شرایط نامناسب اگر کود به خاک داده شود، جذب مواد غذایی از طریق ریشه موثر نخواهد بود، لذا به همین دلیل توصیه می‌شود که روش تزریق کود مایع به داخل تنه درخت را به کار بریم. این روش به طور موفقیت آمیز در آمریکا مورد استفاده قرار گرفته و کمبود آهن در آن مزارع را برطرف کرده است.

در سال‌های اخیر این روش به کمک کارشناسان مؤسسه تحقیقات خاک و آب در ایران انجام شده و موفقیت‌های خوبی به همراه داشته است. استفاده از این روش مخصوصا برای درختانی که دچار بحران تغذیه شده اند بسیار توصیه میشود.

نحوه تزريق عناصر غذايي به درخت

ابتدا درخت بيمار توسط کارشناسان علوم باغباني و گياه پزشکي مورد شناسايي قرار مي گيرد، برای انجام روش تزریق، به کمک مته برقی چند سوراخ به عمق 5 سانتی‌متر و به قطر نیم سانتی‌متر در اطراف تنه درخت ایجاد کرده تا به محل آوندها برسد. معمولاً سوراخ‌ها به طور مایل ایجاد می‌شوند تا کود مایع اضافه شده خارج نشود.

سپس مواد شيميايي لازم به کمک پمپ يا وسايل مخصوص در حجم با غلظت مناسب از پيش تعيين شده به داخل سوراخ منتقل مي شود. سوراخ های روی تنه درخت با توجه به نوع درخت و شدت رشد آن در حدود يک سال ترميم خواهد شد.

اولين شرط تزريق تنه اين است که درخت مورد نظر قابليت ترميم را داشته باشد. به همين دليل اين روش براي درختاني چون زردآلو و هلو کارايي ندارد.

کدام مواد شيميايي و عناصر غذايي را مي توان از طريق اين روش به درختان بيمار تزريق کرد؟

اگر در گیاه مشکل کمبود عناصر غذايي باشد، عناصري مانند روي، آهن و منگنز به درخت تزريق مي شود. در صورت پوسيدگي ريشه از قارچ کش ها استفاده مي کنيم و در صورت مشاهده بيماري هاي آوندي يا باکتريايي مي توان آنتي بيوتيک به درخت تزريق کرد. با اين حال در بيشتر موارد ريزمغذي هاي آهن و روي به درختان تزريق مي شود. همچنين با اين روش مي توان آفت زدايي کرد.

در سم پاشي هايي که به روش معمول انجام مي شود، ۸۰ درصد محلول روي درخت نمي ريزد و صرفا هوا، زمين، ساختمان هاي مسکوني و گياهان زيردرخت را آلوده مي کند.

در صورتي که اگر آفت زدايي از طريق تزريق سموم به تنه درخت انجام شود، هيچ گونه ضايعاتي ندارد و در مصرف ماده مورد نظر بسيار صرفه جويي خواهد شد، ضمن اين که بازده و تأثيرگذاري نيز بيشتر خواهد شد. همچنين به خاک، حشرات مفيد، پرندگان و… نيز آسيبي نمي رسد.

مقالات مرتبط

قرص کودهای گیاهان آپارتمانی و رازهای آن

جذب سریع ثروت با نگهداری 5 گیاه آپارتمانی