انواع هورمون ها گیاهی
هورمون های گیاهی مواد آلی میباشند که مواد غذایی نبوده، توسط گیاهان تولید میشوند، در غلظت بسیار کم یا ناچیز اثر تنظیمی دارند و باعث ایجاد اثرات فیزیولوژیکی عمیق میشوند .
میتوان گفت تمام هورمون ها، تنظیم کننده رشد هستند اما تمام تنظیم کنندههای رشد هورمون نیستند.
با این تعریف شاید تصور شود که هورمون ها صرفاً جزء مواد کاملاً درون ساز گیاه هستند، اما همواره اینطور نیست زیرا هورمون ها هم در داخل اندام های گیاهی و هم به شکل سینتتیک و شیمیایی در خارج ساخته و روی گیاه القا می شوند .
پنج گروه مختلف هورمون ها ی گیاهی شناخته شده که بسیاری از آنها دارای کاربردهای عملی متعدد و مهمی در کشاورزی بویژه باغبانی هستند به شرح ذیل میباشند:
انواع هورمون های گیاهی
- اکسینها Auxines
- جیبرلینها Giberllines
- سیتوکینینها Cytokinines
- بازدارندههای رشد Inhibitors
- اتیلن Ethylene
عوامل موثر بر عملکرد هورمون ها:
- غلظت Dosage هورمون مصرفی
- سن فیزیولوژیکی گیاه
اکسین ها
اکسین ها جزء اولین گروه هورمون ها کشف شده هستند. وظایفی همچون تسریع در ریشه زایی گیاهان و ریزش گل های اضافی درختان میوه را بر عهده دارند.
مراکز عمده ساخته شدن اکسین بافتهای مریستمی انتهایی از قبیل جوانههای در حال باز شدن، برگهای جوان، نوک ریشه، گلها یا گل آذین روی ساقه گلدار میباشد. نحوه انتقال آن در اندامهای جوان از بالا به پایین و در اندامهای پارانشیمی در داخل آوندهای آبکشی انجام میگیرد. در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت میگیرد.
مهم ترین عاملی که روی عملکرد اکسین ها تأثیر گذار بوده مقدار مصرف اکسین و یا غلظت هورمون مصرفی است.
گاهی اوقات یک اکسین معین عامل رشد و تقسیم سلولی است اما اگر همین ماده را در غلظت بیشتر بکار بریم، باعث مرگ و از بین رفتن گیاه می شود
. بنابر این در مصرف هورمون ها مخصوصاً اکسین ها غلظت مصرف اهمیت زیادی دارد.
عامل دیگری که در روی عملکرد و یا وظیفه خاص اکسین اثر گذار است سن فیزیولوژیکی گیاه مورد استفاده است. بسته به اینکه گیاهان در چه مقطع سنی قرار گرفته‌اند غلظت مصرفی اکسین و زمان القا آن با توجه به سن متغیر است و نتایج متفاوتی دارد.
اما بطور کلی مهم ترین وظایفی که برای اکسین ها شناخته شده است عبارتند از :
- تسریع در ریشه زایی
- عامل تُنُک کننده در محصولات سال آور
- طویل شدن سلولها و اندامها
- فعال ساختن لایه زاینده و تولید بافت پینهای
- گل انگیزی و تولید میوه
- جلوگیری از رشد نرکها و پاجوشها
جیبرلینها
نواحی عمده ساخته شدن جیبرلین در گیاهان برگهای مریستمی، نوک ریشه، بذرهای در حال رشد میباشد و انتقال این هورمون در گیاهان کاملاً بطور آزاد است.
مهم ترین کاربرد جیبرلین ها عبارتند از :
- طویل شدن سلولها و افزایش طول میان گرهها
- طویل شده وتشکیل ریشه‌ها
- جایگزینی سرما در بذر
- رشد برگ
- شکستن دوره خواب جوانه
سیتوکینینها
سیتوکنینها بطور عمده در مریستمهای انتهایی ریشه، گل آذینها و میوههای در حال رشد ساخته میشود.
سیتوکنین ساخته شده در نوک ریشه بوسیله شیره خام آوندهای چوبی و در بخشهای بالایی گیاه توسط آوندهای آبکشی بسمت پایین انتقال مییابد.
نقش سیتوکنین در گیاه:
- بزرگ شدن و طویل شدن سلولها: سیتوکنینها در مرحله طویل شدن سلول یا بزرگ شده آن تاثیر میگذارند ولی اینکه اثر رونق بخشی یا باز دارنده است بستگی به اندام مربوط و نوع سایتوکینین و غلطت آن دارد .
- ایجاد جوانه گل و نمو آن: در برخی از گیاهان افزایش نسبت سایتوکنین به اکسین سبب پیدایش جوانه‌ها و در نتیجه شاخههای برگدار میشود .
- تشکیل ریشه: سایتوکنین با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک کرده ولیکن در غلظت زیاد از تشکیل آن جلوگیری میکند.
- پیری دیر رس: این هورمون پیری را در برگها با غلظت نسبتاً کم به تاخیر میاندازد و از ریزش گلها و برگها و میوهها جلوگیری میکند.
- تاثیر روی گل دادن: سیتوکنین باعث تولید گل در گیاهان روز بلند در شرایط روز کوتاه و برعکس میشود.
- شکستن دوره خواب بذر: سیتوکنینها در غلظت مناسب با جیبرلینها و نور قرمز خاصیت شکستن دوره خواب بذور حساس به نور را دارد.
انواع سیتوکنین ها عبارتست از بنزیل آمینوپورین، زآتین و کینیتین .
بازدارنده های رشد
دسته چهارم از هورمون ها گیاهی بازدارندگان رشد هستند که نقش متضاد بقیه هورمون ها را دارند . نقش سه دسته اول اکسینها، جیبرلین ها و سیتوکینین ها در تشویق گیاه به رشد و نمو است ولی ایندسته نقش جلوگیری کننده در رشد را دارند.
اتیلن
این هورمون که هورمون پیری نام گرفته است معلوم شده است که بصورت گاز اتیلن در بافتهای گیاهی شاخه شده . مانع از رشد ریشه و ساقه گردیده و پیری و ریزش برگها را تسریع میکند .
از طرفی نمو جوانههای جانبی را به تاخیر انداخته و اصولا همه صفات خاص یک هورمون را دارا میباشد.
اتیلن در شرایط عادی یعنی درجه حرارتهای معمول بصورت گاز است و ممکن است از گیاه خارج شود و رشد و فعل انفعالهای فیزیو لوژیکی گیاهان مجاور را تحت تاثیر قرار دهد و برخلاف سایر هورمونهای گیاهی که در نقاط خاصی تولید میشوند این هورمون به صورت موضعی در هر نقطهای از گیاه ممکن است تولید شود .
حرکت آن در داخل بافتها بصورت انتشار گاز میباشد و تحت تنشهای فیزیکی در قسمتهای زیادی از گیاه ساخته میشود.
اثرات اتیلن در گیاه:
برگ بسیاری از گونهها در معرض غلطت‌های بسیار کم اتیلن اپینایتی (گرایش به پایین) از خود نشان میدهد.
اصولاً غلظت لازم برای ایجاد اپیناستی خیلی کمتر از غلظتی است که برای ریزش برگ میشود .
زمین گرایی افقی: استفاده از اتیلن در برخی گیاهان که شاخههای آنها معمولاً عمودی رشد میکند و زمین گرایی منفی دارد در جهت افقی رشد میکند .
کاربرد در باغبانی:
۱ – میوه روی درخت و داخل انبار کامل می رسد .
۲- در غلظت بالا باعث تحریک و ریزش برگ و میوه میشود .
۳- آغاز تشکیل جوانه گل را تحریک مینماید .
۴ – باعث تولید صمغ در بعضی از گونهها و هم آهنگ با آکسین از نمو جوانه جانبی جلوگیری مینماید .
۵ – اتیلن را در روی میوههایی که هنوز به حد کامل نرسیده اند،به کار ببرند مانند خرمالو، موز و طالبی باعث تسریع در رسیدن میشود و از طرفی باعث ترکیدن پوست میوهها میشود و مصرف آن باعث رنگ پذیری بهتر در گوجه فرنگی، مرکبات، هلو، انگور، گیلاس، آلو و آلبالو میشود .
۶- از اتیلن حدود ۱۰ روز قبل از برداشت در غلظت بالا استفاده شود که باعث تحریک ریزش میوه میشود مانند میوههای سیب، گلابی، گیلاس، آلو و هلو .
۷- اتیلن در آناناس باعث تولید گلدهی و بروز جنسیت در خیار بصورت عکس هورمون جیبرلین باعث افزایش تولید گل ماده نسبت به گل نر میشود .
۸- اتیلن در غلظتهای کم باعث تحریک جوانه زنی و در غلظتهای زیاد باعث جلوگیری از جوانه زنی میشود .
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.